Türkiye'de Basın Özgürlüğü: Bir Değerlendirme 🗞️📰

Basın özgürlüğü, demokratik toplumların vazgeçilmez unsurlarından biridir. Basın, toplumun haber alma, bilgi edinme ve kamuoyunun oluşması için gerekli olan bir araçtır. Bu nedenle, basın özgürlüğünün güvence altına alınması, demokratik bir toplumda temel bir gerekliliktir.

Türkiye'de basın özgürlüğü, 1982 Anayasası'nın 28. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, "Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak serbestçe açıklama ve yayma hakkına sahiptir." Ancak, bu hak, "millî güvenlik, kamu düzeni, suçların önlenmesi, genel ahlâk, başkalarının şöhret ve haklarının korunması veya yargı gücünün otoritesi" gibi nedenlerle sınırlandırılabilir.

Medya Denetimi

Türkiye'de basın özgürlüğünün önündeki en önemli engellerden biri, medya denetimidir. Bu olay şuan da çokça kullanılan bir alay konusuna dönmüştür -"Silivri soğuktur."-. Medya denetimi, basının içeriğini ve yayınlarını sınırlandırmak amacıyla uygulanan bir dizi önlemdir. Bu önlemler, hukuki, idari ve ekonomik olmak üzere üçe ayrılabilir.

Hukuksal Medya Denetimi

Türkiye'de medya denetiminin temel dayanağı, Ceza Kanunu ve Terörle Mücadele Kanunu'dur. Bu kanunlar, basına yönelik çeşitli suçlar tanımlamakta ve bu suçların işlenmesine ilişkin yaptırımlar öngörmektedir. Örneğin, Ceza Kanunu'nun 220. maddesi, "suçu ve suçluyu övme" suçunu düzenlemektedir. Bu suçu işleyen gazeteciler, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilirler.

Terörle Mücadele Kanunu'nun 7. maddesi, "terör örgütünün propagandasını yapmak" suçunu düzenlemektedir. Bu suçu işleyen gazeteciler, 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılabilirler.

Bu kanunlar, gazetecilerin haber alma ve yayma özgürlüğünü önemli ölçüde sınırlandırmaktadır. Örneğin, bir gazeteci, bir suçun işlendiğini haber yaptığında, bu suçu ve suçluyu övmekle suçlanabilmektedir. Ya da, bir gazeteci, bir terör örgütüyle ilgili haber yaptığında, bu örgütün propagandasını yapmakla suçlanabilmektedir.

İdari Medya Denetimi

Türkiye'de medya denetiminin bir diğer önemli aracı, idari denetimdir. İdari denetim, basının yayınlarını ve faaliyetlerini denetlemek amacıyla devlet tarafından uygulanan bir dizi önlemdir. Bu önlemler, basının lisanslanması, yayınların sansürlenmesi ve gazetecilerin tutuklanması gibi çeşitli şekillerde uygulanabilir.

Türkiye'de, basın yayın kuruluşlarının faaliyet göstermesi için RTÜK tarafından lisans alınması gerekmektedir. RTÜK, lisans başvurularını değerlendirirken, yayınların içeriğini ve yayıncılığın genel ahlaka uygunluğunu dikkate almaktadır.

Devlet, ayrıca, bazı durumlarda, basının yayınlarını sansürleyebilir. Örneğin, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasında, hükümet, darbe girişimini destekleyen veya öven yayınları sansürlemiştir.

Gazeteciler, ayrıca, mesleki faaliyetleri nedeniyle tutuklanabilirler. Örneğin, 2015 yılında, gazeteci Can Dündar ve Erdem Gül, Türkiye'nin Suriye'de yürüttüğü gizli operasyonlarla ilgili haberler yaptıkları için tutuklanmışlardır.

Ekonomik Medya Denetimi

Türkiye'de medya denetiminin bir diğer önemli aracı, ekonomik denetimdir. Ekonomik denetim, basının finansal kaynaklarını kontrol etmek amacıyla uygulanan bir dizi önlemdir. Bu önlemler, basının bağımsızlığını ve çok sesliliğini sınırlayabilir.

Türkiye'de, basının büyük bir kısmı, iktidara yakın iş adamlarına aittir. Bu durum, basının iktidarın kontrolünde olmasının bir nedenidir.

Basın Özgürlüğünün Durumu

Türkiye'de basın özgürlüğü, son yıllarda önemli ölçüde gerilemiştir. Bu gerilemenin en önemli nedenleri arasında, artan medya denetimi, iktidara yakın iş adamlarının medyaya hakim olması ve gazetecilerin tutuklanmaları gibi gelişmeler yer almaktadır.

2023 yılında, Reporters Without Borders tarafından yayınlanan Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde Türkiye, 180 ülke arasında 157. sırada yer almıştır. Bu, Türkiye'nin basın özgürlüğü konusundaki durumunun, uluslararası standartların oldukça altında olduğunu göstermektedir.

Sonuç

Türkiye'de basın özgürlüğünün korunması, demokratik bir toplum için temel bir gerekliliktir. Bu nedenle, basın özgürlüğünün önündeki engeller kaldırılmalı ve basının bağımsızlığı ve çok sesliliği güvence altına alınmalıdır.

Bunun için, aşağıdaki adımlar atılabilir:

Medya denetimi yasaları, gazetecilerin haber alma ve yayma özgürlüğünü kısıtlayıcı unsurlardan arındırılmalıdır.

RTÜK, yayınların içeriğini ve yayıncılığın genel ahlaka uygunluğunu değerlendirirken, gazetecilerin ifade özgürlüğünü korumaya öncelik vermelidir.

Gazetecilerin mesleki faaliyetleri nedeniyle tutuklanmaları önlenmelidir.

Basının finansal kaynakları, iktidarın etkisinden arındırılmalıdır.

Bu adımlar atıldığında, Türkiye'de basın özgürlüğü, demokratik bir toplumda olması gerektiği gibi güvence altına alınabilecektir.

Bazı spesifik önerilerim şunlardır:

Ceza Kanunu ve Terörle Mücadele Kanunu'nda, basına yönelik suçlar yeniden düzenlenmelidir. Bu suçlar, gazetecilerin haber alma ve yayma özgürlüğünü kısıtlayacak şekilde yorumlanmamalıdır.

RTÜK'ün yapısı ve işleyişi, gazetecilerin ifade özgürlüğünü daha fazla korumaya yönelik olarak yeniden düzenlenmelidir.

Gazetecilerin tutuklanması için, suç teşkil eden eylemlerin açıkça tanımlanması gerekmektedir. Ayrıca, gazetecilerin tutuklanmalarına ilişkin hukuki süreçlerin daha şeffaf ve adil olması sağlanmalıdır.

Basının finansal kaynakları, iktidara yakın iş adamlarının kontrolünden çıkarılmalıdır. Bu amaçla, basın kuruluşlarının finansal kaynaklarının şeffaf bir şekilde açıklanması ve kamu denetimine tabi tutulması sağlanabilir.

Bu önerilerin hayata geçirilmesi, Türkiye'de basın özgürlüğünün korunması ve güçlendirilmesi için önemli bir adım olabilir. 

Kaynakça

Arş. Gör. Kadir Can ÖZEL (2020), İdari Sözleşmelerinin Ölçütleri Üzerine Bir Değerlendirme

Arş. Gör. Sema AYATAR KIZILYAR (-), Ceza Yaptırımı ile İdari Yaptırım Ayrımı

RSF - Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-61307115

Türkiye Gazeteciler Sendikası (TGS) - Basın Özgürlüğü Raporu (Türkiye) - https://tgs.org.tr/wp-content/uploads/2023/05/TGS-Basin-Ozgurlugu-Raporu-2022-2023.pdf

Türk Ceza Kanunu

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası